Recenzja książki Wiesławy Limont Synektyka a zdolności twórcze. Tekst publikowany w: „Ojczyzna Polszczyzna” nr 4, 1996.
„Synektyki […] ani nie wynaleziono, ani nie wymyślono. Została ona opracowana na podstawie licznych materiałów: wywiadów, autobiografii wybitnych wynalazców i twórców” — pisze Wiesława Limont — autorka pracy poświęconej eksperymentalnym badaniom nad rozwijaniem w warunkach szkolnych zdolności twórczych dzieci.
Ściśle rzecz biorąc, omawiana książka opisuje eksperyment, którego celem było zweryfikowanie hipotezy zakładającej możliwość stymulowania zdolności dywergencyjnych (wg Guilforda oznacza to intelektualne zdolności twórcze przejawiające się m. in. w płynności i giętkości myślenia oraz wyrażania się, oryginalności, wrażliwości na problemy, zdolności do zmieniania struktury elementów rozwiązywanego problemu, zdolności do zmiany punktu widzenia i korzystania z wielości dróg, którymi idzie się ku rozwiązaniu problemów). W eksperymencie zastosowano metodę synektyczną, która, jak się okazuje, jest niezwykle skutecznym sposobem uaktywniania twórczych zdolności.
Autorka przedstawia czytelnikom przegląd dyskusji na temat podstawowych pojęć, takich jak: zdolności, uzdolnienia twórcze i wreszcie synektyka, przedstawia też teoretyczne modele zdolności twórczych ujęte w perspektywie rozwoju poznawczego i emocjonalnego dziecka.
Termin synektyka pochodzi od greckiego synektikos, co oznacza „trzymający razem, obejmujący”. Dzisiaj oznacza on metodę stymulowania twórczego myślenia i rozwiązywania problemów przez myślowe łączenie ze sobą różnych elementów. Wedle twórcy tej metody, Amerykanina Williama J. J. Gordona, w uzdolnieniach twórczych nie ma nic tajemniczego, każdy jest w stanie rozwinąć tego typu zdolności, pod warunkiem, że będą przestrzegane pewne zasady a zastosowana metoda synektyczna realizowana będzie wedle ściśle określonej procedury postępowania. Jedną z głównych zasad jest działanie w grupie oraz odwaga odrzucenia utartych reguł i pozornie niepodważalnych prawd. Proceduralność metody synektycznej opiera się na założeniu, że rozwiązywanie problemów związane jest z określonymi fazami: pierwsza faza to oswajanie dziwności, kiedy to nowy, nieznany problem sprowadza się do czegoś znanego; druga faza to proces odwrotny, gdy podejmowany jest trud znalezienia czegoś dziwnego i nowego w sytuacjach dobrze znanych. Obydwie fazy angażują procesy myślowe oparte na dostrzeganiu analogii między elementami danymi w zadaniu a konkretnymi strukturami rzeczywistości.
Autorka za Gordonem przedstawia opis najczęściej uruchamianych w procesie rozwiązywania problemów analogii. Analogia personalna daje możliwość wniknięcia w zagadnienie poprzez radykalną zmianę perspektywy oglądu. Ćwiczenie to polega na wcielaniu się w role innych osób a nawet przedmiotów i symboli. Analogia prosta polega na znalezieniu w otoczeniu zjawiska lub przedmiotu funkcjonującego na tych samych zasadach, jakie rozpoznajemy w rozwiązywanym problemie. Akurat ten rodzaj analogii dobrze znany jest większości nauczycieli. Analogia symboliczna pozwala zjawisko złożone i niezwykłe zastąpić reprezetacją symboliczną w postaci przedstawienia plastycznego lub metafory językowej. Wreszcie analogia fantastyczna pozwala na łączenie ze sobą zjawisk o sprzecznej naturze, wymaga ona uwolnienia się od przymusu myślenia logicznego i przemożnego poczucia prawdopobieństwa. Analogie te stymulują myślenie metaforyczne. Synektyka przypisuje słownej metaforze znaczącą funkcję stymulacyjną.
Sesje synektyczne wymagają porządku poszczególnych faz pracy. Szczegółowo opisana jest rola lidera grupy synektycznej. Autorka zauważa, że posługiwania się metodą synektyczną nie sposób nauczyć się na podstawie lektury, możliwe jest to wyłącznie w drodze treningu. Jednak nawet tak ogólny opis metody, jaki przedstawia W. Limont, uświadamia czytelnikowi potencjalne korzyści stosowania synektyki w kształceniu polonistycznym. Chociaż omawiana książka dotyczy badań rozwoju uzdolnień twórczych przede wszystkim w obszarze dziecięcej aktywności plastycznej, to uzyskane wyniki badań jednoznacznie wskazują na pozytywne skutki stosowanej metody w odniesieniu do sfery sprawności werbalnej uczniów. Czytelnikowi tej książki nasuwa się zresztą spostrzeżenie, że elementy metody synektycznej wpisane są w propozycje metodyczne z zakresu polonistyki — jak np. nauczanie sytuacyjne, metoda doskonalenia sprawności pisarskiej poprzez analizę i twórcze naśladowanie wzorów czy wykorzystanie teorii interakcyjnej w analizie metafor literackich.
Na koniec wypada podkreślić istotną zaletę książki: klarowny układ części teoretycznej oraz niezwykle rzetelna analiza ilościowa i jakościowa wyników eksperymentu stanowią, że praca może być podawana za wzorowy przykład publikacji naukowej z zakresu badań psychodydaktycznych. Szkoda, że publikacja ta została wydana w jednotysięcznym nakładzie.
PRZYPISY
- Wiesława Limont, Synektyka a zdolności twórcze. Eksperymentalne badania stymulowania rozwoju zdolności twórczych z wykorzystaniem aktywności plastycznej, Toruń 1994.
© Piotr Andrusiewicz 1995 –
Tekst ten bez pisemnej zgody autora nie może być nigdzie publikowany ani rozpowszechniany w jakiejkolwiek innej formie, w całości ani w części (włączając w to także umieszczanie kopii plików na innych serwerach w Internecie).